Οι Βίκινγκς αποτελούν ένα κεφάλαιο της ιστορίας, το οποίο πολλές φορές θεωρούμε πως γνωρίζουμε με σκόρπιες πληροφορίες, ενώ στην πραγματικότητα είναι ελάχιστα εκείνα που έχουμε εις γνώση μας για τον πολιτισμό, την κουλτούρα και εν γένει τη δική τους κοσμοθεωρία. Η περίοδος ακμής των Βίκινγκς – η αλλιώς Βόρειων – απαντά στις χρονολογίες μεταξύ του 800 με 1100, όπου λεηλάτησαν κατά κύριο λόγο και δημιούργησαν τις αποικίες τους στις ανατολικές και δυτικές περιοχές της Σκανδιναβίας. Την εμφάνισή τους στο χωροχρονικό άξονα της ιστορίας συνοδεύει στενά το εμπόριο και η διάδοση του πολιτισμού τους στις κατεκτημένες περιοχές τους.
Οι Βίκινγκς σε γενικές γραμμές ήταν ένας λαός με ελάχιστη μόρφωση, ο οποίος είχε εντρυφήσει στο κομμάτι της γνώσης σε μηδαμινό βαθμό. Από πολλούς θεωρούνται ακόμα και αγράμματοι. Θα μπορούσαμε να πούμε πως αυτή η άποψη δεν είναι άσχετη, ειδικά αν αναλογιστούμε πως οι πηγές που έχουμε για εκείνους είναι κυρίως από σύγχρονους τους αλλά βάρβαρους και από μεταγενέστερες σκανδιναβικές πηγές των Βίκινγκς. Πάντως, στην κατοχή τους είχαν επιγραφές, όπου και μάς πληροφορούν για τις δοξασίες τους και την ειδωλολατρική θρησκεία τους, αλλά και για τους μύθους τους. Σε γενικές γραμμές οι πηγές που έχουμε για τους Βίκινγκς είναι τρείς. Πρόκειται για την Έμμετρη Έδδα, η οποία είναι μια μικρή ομάδα ποιημάτων μεγάλης ή μικρής έκτασης και περιλαμβάνει ένα χειρόγραφο με τον τίτλο «Codex Regius», η Πεζή Έδδα, όπου συναντάμε μια εξαιρετικά μεγάλη συλλογή κειμένων με κοινό παρονομαστή τους τη μυθολογία και η Σκαλδική ποίηση, που βρίσκουμε κείμενα που έχουν συντεθεί από τους σκάλδους, δηλαδή τους ποιητές της αυλής.
Ο Σνόρι Στούρλουσον (1179-1241) υπήρξε πολύ σημαντική προσωπικότητα στη διάδοση του πολιτισμού των Βίκινγκ. Οι πηγές, στις οποίες στηριζόμαστε σήμερα, αποτελούν δική του προσωπική δουλειά και μόχθο, όπως είναι και το ποίημα «Lokasenna», δηλαδή «Ο Λόκι φιλονικεί». Ο Σνόρι μάς αναφέρει έναν μύθο, ο οποίος έχει πολλά να πει για τον τρόπο σκέψης των Σκανδιναβών. Πρόκειται για τον μύθο της συνάντησης του θεού Τυρ με το λύκο Φένριρ. Ξεκινώντας απ’ τα πρόσωπα, αξίζει να σημειωθεί πως ο Τυρ ήταν για τους Βίκινγκς ένας από τους γενναιότερους θεούς και συνάμα ο προστάτης των πολεμιστών. Ο λύκος Φένριρ απ’ την άλλη ονομαζόταν επίσης και Χρόδρσβιτνιρ και ήταν ένας θηριώδης λύκος και απόγονος του θεού Λόκι με μια γιγάντισσα.
Σύμφωνα με αυτό το μύθο, οι θεοί κάποια μέρα έλαβαν μια προφητεία πως όταν ο Φένριρ μεγάλωνε, θα σκότωνε ό,τι έβρισκε στο διάβα του και θα έφερνε την καταστροφή του κόσμου. Θύματά του δεν θα ήταν μόνο οι άνθρωποι, αλλά και οι ίδιοι οι θεοί. Η τρομακτική αυτή προφητεία φόβισε τόσο πολύ τους θεούς που αποφάσισαν να πιάσουν τον Φένριρ, που τότε ήταν ακόμα ένα μικρό κουτάβι. Ο μοναδικός θεός που έδειχνε στοργή σε εκείνο το μικρό κουτάβι, ήταν ο θεός Τυρ. Εκείνος μάλιστα τον φρόντιζε κατ’ αποκλειστικότητα.
Με το πέρασμα του χρόνου το κουτάβι μεγάλωσε και έγινε ένας τεράστιος λύκος, ο οποίος – σύμφωνα με τους θεούς – έπρεπε να παγιδευτεί και να αλυσοδεθεί. Τότε οι θεοί σκαρφίστηκαν ένα κόλπο. Χρησιμοποιώντας κάθε μέσο πειθούς, τελικά κατάφεραν να τον κάνουν να συμφωνήσει, λέγοντάς του πως απλά με το να προσπαθεί να σπάσει τις αλυσίδες που τον έδεναν κάθε φορά, ήθελαν να μετρήσουν τη δύναμή του. Δυστυχώς, ο λύκος έσπαγε συνεχώς όλες τις αλυσίδες. Οι θεοί δεν είχαν παρά να απευθυνθούν στους καλύτερους μάστορες, τους νάνους. Τους παρήγγειλαν την πιο γερή αλυσίδα που θα μπορούσαν να φτιάξουν. Εκείνοι αφού δέχτηκαν, έφτιαξαν μια λεπτή, μα πανίσχυρη αλυσίδα που είχε τα εξής συστατικά: τον ήχο της γάτας όταν κυνηγάει για να σκοτώσει, τη ρίζα ενός βουνού, το γένι μιας γυναίκας, τους τένοντες μιας αρκούδας, το σάλιο ενός πουλιού και την αναπνοή ενός ψαριού. Όλα τα συστατικά όμως θα έπρεπε να έχουν μικρή έως και καθόλου φυσική υπόσταση.
Ο μύθος τελειώνει αναφέροντας πως οι θεοί πέσανε στην ίδια τους την παγίδα, καθώς ο λύκος ζήτησε ως βασική προϋπόθεση για να τον δέσουν με αυτή την αλυσίδα, να έχει στο στόμα του το χέρι ενός θεού. Ο Τυρ ήταν ο μόνος που προσφέρθηκε και τελικά έχασε το χέρι του. Από τότε λέγεται πως ο λύκος Φένριρ βρίσκεται αλυσοδεμένος σε ένα βουνό με ένα σπαθί στα σαγόνια του, για να μην μπορεί να δαγκώσει κανέναν άλλο ξανά.
Σίγουρα πρόκειται για έναν μύθο που έχει να δώσει κάποια διδάγματα στους ακροατές του. Δεν θα πρέπει να παραβλέψουμε το γεγονός πως ο ηθικός κώδικας των θεών των Βορείων περιλάμβανε πάντα το δόλο και την πονηριά. Αυτά τα δυο συστατικά φαίνεται να μην τα είχε ο θεός Τυρ, ο οποίος παρουσιάζεται ιδιαίτερα αγαθός και συναισθηματικός. Φροντίζει τον λύκο που θα έπρεπε να τον αντιμετωπίζει σαν εχθρό του και που εν τέλει του έκοψε το χέρι. Παράλληλα, το μεγαλύτερο μήνυμα που κατά τη γνώμη μου δίνει αυτός ο μύθος, είναι το γεγονός πως ποτέ δεν θα πρέπει να θεωρούμε τον εαυτό μας πιο έξυπνο και πιο δυνατό από τους άλλους. Η έλλειψη μετριοφροσύνης ήταν και αυτή που στοίχισε το χέρι του θεού Τυρ. Ο λύκος είχε καταλάβει το σχέδιο τους και έτσι ήθελε να τους δώσει ένα μάθημα με τον πιο οδυνηρό τρόπο.
Αυτό που ίσως θα έπρεπε να μας μείνει από αυτή τη μικρή αναφορά στη σκανδιναβική κουλτούρα, είναι πως σίγουρα επρόκειτο για έναν πολιτισμό εξίσου ανεπτυγμένο, με σύνθετη σκέψη και πολλά στοιχεία αλληλεξάρτησης από πολιτισμούς σύγχρονων του.
Από την Σοφία Σιμέλα Θωίδη
