Φυσικές καταστροφές, πόλεμοι, μετανάστευση, προσφυγιά, βία, φτώχεια, ανισότητες και πολλές άλλες οδυνηρές για τα άτομα εμπειρίες – καταστάσεις αποτελούν τραυματικά γεγονότα για το άτομο και συνδέονται με την έννοια του ψυχικού τραύματος. Η αντίδραση των ατόμων στο ίδιο γεγονός διαφοροποιείται κάθε φορά, αυτό συμβαίνει καθώς το ίδιο γεγονός – ακόμη κι αν αυτό χαρακτηρίζεται τραυματικό από το μεγαλύτερο μέρος του κοινωνικού συνόλου – δεν έχει τον ίδιο ψυχικό αντίκτυπο σε όλους. Οι παράγοντες που διαφοροποιούν τον τρόπο με τον οποίο βιώνουν τα άτομα την ίδια εμπειρία εντοπίζονται στις πρώιμες εμπειρίες του ατόμου, την προσωπικότητά του, την ψυχική ανθεκτικότητα που διαθέτει και την ευρύτερη ψυχική του υγεία, το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγάλωσε, το αν έχει υποστηρικτικό δίκτυο, αλλά και στον τρόπο που θα βιώσει και θα ερμηνεύσει το ίδιο το άτομο την εμπειρία του. Οι παραπάνω αλλά και πολλοί ακόμα παράγοντες διαμορφώνουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα αποτυπωθεί ο ψυχικός αντίκτυπος ενός γεγονότος.
Ο αντίκτυπος του τραύματος επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται τόσο τον εαυτό του όσο και την πραγματικότητα. Διαχέεται σε όλα τα επίπεδα της ατομικής και κοινωνικής ζωής του ατόμου επηρεάζοντας τους κοινωνικούς ρόλους στους οποίους καλείται να ανταπεξέλθει στην καθημερινότητά του. Η τραυματική εμπειρία εγγράφεται στη μνήμη σε κάποια άτομα και αλλάζει τον τρόπο που επεξεργάζονται τα όσα βίωσαν, αλλά και το πώς κινούνται πλέον μέσα στον κόσμο.
Όταν μιλάμε για συλλογικό τραύμα αναφερόμαστε στο ψυχικό τραύμα που άφησε το ίδιο τραυματικό γεγονός σε πολλά άτομα. Πρόκειται για το ψυχικό τραύμα που άφησε ένα κοινό βίωμα στα άτομα μίας κοινωνίας ολόκληρης ή μιας συγκεκριμένης πληθυσμιακής ομάδας και γίνεται αντιληπτό συλλογικά. Το συλλογικό τραύμα δύναται να αλλάξει την ιστορία για πολλούς και να επιφέρει αλλαγές στην κοινωνία.
Το συλλογικό τραύμα πρόκειται για ένα κοινό βίωμα που δύναται να επηρεάσει τόσο την ομάδα ατόμων που έχουν βιώσει την τραυματική εμπειρία όσο και να επιφέρει αλλαγές σε μεγαλύτερα επίπεδα. Για παράδειγμα η 11η Σεπτεμβρίου στην Αμερική δημιούργησε ένα συλλογικό τραύμα στην αμερικανική κοινωνία που ενεργοποίησε το φόβο προκαλώντας πένθος για μεγάλο διάστημα. Ωστόσο, παρότι το γεγονός συνέβη στην Αμερική, βιώθηκε έντονα και στην Ευρώπη. Το συγκεκριμένο γεγονός μάλιστα επέφερε αλλαγές στον τρόπο που ταξιδεύουμε, οι οποίες παραμένουν μέχρι σήμερα.
Το συλλογικό τραύμα μπορεί να πάρει και παγκόσμια διάσταση, όπως συνέβη στην περίπτωση της πανδημίας και του εγκλεισμού. Η πανδημία και ο εγκλεισμός αποτέλεσαν μία τραυματική κοινή εμπειρία κατά την οποία τα άτομα άλλαξαν όλη τους στην καθημερινότητα. Επηρεάστηκε και αναδιαμορφώθηκε ο τρόπος σκέψης και δράσης των ατόμων, αλλά μεταβλήθηκε και η μέχρι τότε εμπειρία του αγγίγματος και των ορίων στις διαπροσωπικές σχέσεις. Η πανδημία και ο εγκλεισμός αποτελούν κοινά βιώματα οι ψυχολογικές επιπτώσεις των οποίων διερευνούνται.
Το συλλογικό τραύμα δύναται να περάσει από τη μία γενιά στις επόμενες δρώντας συσσωρευτικά. Για παράδειγμα το συλλογικό τραύμα της μικρασιάτικης καταστροφής. Τραυματικές εμπειρίες που έχουν χαραχθεί στη μνήμη και οι κυρίαρχες ερμηνείες σχετικά με τα γεγονότα περνούνε από γενιά σε γενιά μέσω των αφηγήσεων εντός του οικογενειακού και κοινωνικού πλαισίου, αλλά και των διαθέσιμων ιστορικών πηγών που υπάρχουν σχετικά με τα όσα συνέβησαν στην πρώτη γενιά. Με το πέρασμα του συλλογικού τραύματος από τη μία γενιά στην επόμενη τα νεότερα άτομα νιώθουν και αντιδρούν κατά ανάλογο τρόπο με τα άτομα που βίωσαν τα γεγονότα ακόμα και αν τα ερεθίσματα που λαμβάνουν πια είναι διαφορετικά.
Τα τραυματικά γεγονότα προκαλούν στα άτομα που βιώνουν το συλλογικό τραύμα αίσθημα ευαλωτότητας, ψυχικής εξουθένωσης, ντροπής και συχνά υπάρχει η τάση να θέλουν να συγκαλύψουν και να αποσιωπήσουν τις τραυματικές εμπειρίες. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι πολιτικές κρίσεις, οικονομική κρίση, έξαρση της βίας, διακρίσεις λόγω φύλου, φυλής, σεξουαλικού προσανατολισμού, θρησκείας κ.ά. δυσχεραίνουν κάθε προσπάθεια επούλωσης του συλλογικού τραύματος.
