Η υγειονομική κρίση και τα περιοριστικά μέτρα που έχουν ληφθεί για την αντιμετώπισή της έχουν γεννήσει ερωτήματα αναφορικά με το αν κλονίζεται τελικά ή όχι η δημοκρατία.
Η πανδημία αποτέλεσε σημαντική δοκιμασία για το δημοκρατικό πολίτευμα το 2020. Η δημοκρατία δέχτηκε ένα μεγάλο πλήγμα. Ο δείκτης δημοκρατίας στην έκθεση του Economist Intelligence Unit για την ποιότητά της ανά τον κόσμο πέρυσι κατέγραψε τη μεγαλύτερη πτώση από τότε που ξεκίνησε να καταρτίζεται για πρώτη φορά ο δείκτης το 2006. Σχεδόν το 70% των χωρών που καλύπτονται από τον δείκτη δημοκρατίας του Economist Intelligence Unit σημείωσε πτώση στη συνολική βαθμολογία τους λόγω των περιοριστικών μέτρων για την καταπολέμηση της πανδημίας.
Τι είναι ο «Δείκτης Δημοκρατίας»
Ο δείκτης δημοκρατικότητας είναι ένας δείκτης που καταρτίζεται από την Intelligence Unit του Economist και μετρά την κατάσταση της δημοκρατίας σε πάνω από 165 ανεξάρτητα κράτη. Ο δείκτης βασίζεται σε 60 δείκτες που ομαδοποιούνται σε πέντε διαφορετικές κατηγορίες:
- την εκλογική διαδικασία και τον πλουραλισμό
- τη λειτουργία της κυβέρνησης
- τη πολιτική συμμετοχή
- την πολιτική κουλτούρα
- τις ατομικές ελευθερίες
Εκτός από μια αριθμητική βαθμολογία και κατάταξη, ο δείκτης κατηγοριοποιεί τις χώρες σε έναν από τους τέσσερις τύπους καθεστώτων: πλήρεις δημοκρατίες, ατελείς δημοκρατίες, υβριδικά καθεστώτα και αυταρχικά καθεστώτα.
Η επίδοση της Ελλάδας
Η Ελλάδα βρίσκεται σταθερά στην κατηγορία των «προβληματικών δημοκρατιών». Η χώρα μας κατατάσσεται για τα έτος 2020 στη 37η θέση μεταξύ 167 ανεξάρτητων κρατών και περιοχών με βαθμολογία 7,39 στα 10. Την καλύτερη επίδοση αποσπά στην εκλογική διαδικασία και τον πλουραλισμό με 9,58. Στην πολιτική κουλτούρα βαθμολογείται με 7,5 και στις ελευθερίες των πολιτών με 8,53. Ωστόσο, στη λειτουργία της κυβέρνησης λαμβάνει μόλις 5,21 και στην πολιτική συμμετοχή 6,11.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2019 βρισκόταν στην 39η θέση, κάτι το οποίο καταδεικνύει ότι τα περιοριστικά μέτρα δεν είναι αυτά που καθορίζουν απόλυτα τη συζήτηση αναφορικά με το αν έχουμε μία προβληματική δημοκρατία στη χώρα μας ή όχι.
Οι περιορισμοί που επιβάλλονται από τις κυβερνήσεις για τον έλεγχο της πανδημίας σίγουρα έχουν αντίκτυπο στο δημοκρατικό πολίτευμα λόγω των ατομικών ελευθεριών που περιορίζονται. Ωστόσο, παρατηρούμε ότι οι χαμηλότερες επιδόσεις καταγράφηκαν στη πολιτική κουλτούρα, στη λειτουργία της κυβέρνησης και στην πολιτική συμμετοχή. Οι κατηγορίες αυτές υποδηλώνουν ότι η δημοκρατία στη χώρα «νοσεί» λόγω βαθύτερων αιτιών.
Η διογκωμένη απογοήτευση και αποστασιοποίηση του εκλογικού σώματος από το πολιτικό σύστημα βρίσκει την απαρχή της στη δυσαρέσκεια από τη λειτουργία της κυβέρνησης αλλά και της αξιωματικής αντιπολίτευσης στη χώρα μας. Κάτι το οποίο δεν διαφοροποιείται σημαντικά ανάλογα το ποιο κόμμα έρχεται κάθε φορά πρώτο στις εκλογές. Μία δημοκρατία οφείλει να υπηρετεί τη γενική βούληση. Όμως, όταν μεθοδεύεται η πρόσβαση οργανωμένων συμφερόντων και ισχυρών οικονομικών παραγόντων στην κυβέρνηση, τότε γεννάται η δυσαρέσκεια για τη λειτουργία της κυβέρνησης, καθώς πια δεν εκφράζεται η λαϊκή βούληση αλλά εξυπηρετούνται τα συμφέροντα μίας ολιγαρχίας εκλεκτών.
Σαφώς η τόσο υψηλή απόδοση στον πλουραλισμό και την εκλογική διαδικασία δεν πρέπει να παραγνωριστεί. Ο πλουραλισμός απόψεων και η αδιάβλητη εκλογική διαδικασία αποτελούν από τα βασικότερα στοιχεία ενός δημοκρατικού πολιτεύματος. Παρόλα αυτά, στο πλαίσιο μιας συγκεκριμένης κοινωνίας τα άτομα εμπλέκονται σε μια συνεχή διαδικασία διαμόρφωσης και αλληλεπίδρασης πολιτικών αξιών, στάσεων, αναπαραστάσεων και συμπεριφορών.
Μέσα σε αυτή την κουλτούρα που αναπτύσσεται στην εκάστοτε κοινωνία τα άτομα –ανάλογα τα ατομικά και τα κοινωνικά χαρακτηριστικά τους- διαμορφώνουν μια συγκεκριμένη πολιτική στάση και πολιτική συμπεριφορά, δηλαδή τη συμμετοχή ή την αποχή από τα πολιτικά πράγματα. Τα υψηλά ποσοστά αποχής στις εκλογές γενικότερα στην Ελλάδα αλλά και ειδικότερα στις εκλογές του 2019 όπου σημειώθηκε αποχή 42,08% (το δεύτερο μεγαλύτερο ποσοστό αποχής της Μεταπολίτευσης) γεννούν ερωτήματα σχετικά με το πόσο αντιπροσωπευτική είναι τελικά η δημοκρατία της χώρας στην πράξη.
Συνοψίζοντας, τα περιοριστικά μέτρα σίγουρα έχουν κλονίσει σε μεγάλο βαθμό την έννοια της δημοκρατίας, ιδίως ως προς την άποψη μέχρι ποιο όριο είναι επιτρεπτή η παραχώρηση των ατομικών δικαιωμάτων για την διασφάλιση του κοινωνικού συνόλου. Μολαταύτα, δεν μπορεί η συζήτηση να μένει μόνο εκεί, καθώς προϋπήρχαν ζητήματα που ταλάνιζαν την έννοια της δημοκρατίας και πριν την πανδημία.
Διαδικτυακές πηγές:
https://www.eiu.com/n/campaigns/democracy-index-2020/
https://www.economist.com/graphic-detail/2021/02/02/global-democracy-has-a-very-bad-year
