Ένα από τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα ορόσημα στη ζωή ενός παιδιού αλλά και της οικογένειάς του είναι η μετάβαση από το οικογενειακό στο σχολικό περιβάλλον.
Η πλειοψηφία των παιδιών ξεκινά τα πρώτα του σχολικά βήματα και επιτεύγματα σε παιδικό σταθμό στην ηλικία των 2,5 ετών. Όπως με όλες τις μεταβάσεις στη ζωή, έτσι κι αυτή, χρειάζεται τον δικό της χρόνο προσαρμογής και τον δικό της χειρισμό. Η συγκεκριμένη μετάβαση είναι ιδιαίτερης σημασίας τόσο για τα παιδιά που κάνουν τα πρώτα τους βήματα για την ανεξαρτητοποίηση και τον αποχωρισμό από την οικογένεια, όσο και για τους ίδιους τους γονείς που αρχίζουν να αφήνουν τα παιδιά τους να ανοίγουν τα φτερά τους, που τροποποιούν την καθημερινότητά τους και που αναδύεται πληθώρα συναισθημάτων.
Σημαντικό συστατικό στοιχείο σε κάθε μετάβαση είναι η προσαρμογή. Γνωρίζουμε ότι το 80% των παιδιών παρουσιάζει δυσκολίες προσαρμογής κατά τον πρώτο μήνα φοίτησης στο σχολείο. Η προσαρμογή, δηλαδή η ικανότητα του παιδιού να οργανώνει την ύπαρξή του, την συμπεριφορά και το συναίσθημά του με τις εκάστοτε κάθε φορά συνθήκες, κρατάει 15 ημέρες, ενώ πολλές φορές έχει πλήρως προσαρμοστεί στους 2 μήνες. Το πρώτο διάστημα (1-2 εβδομάδες) τα παιδιά βιώνουν έντονο άγχος και φόβο για την νέα συνθήκη, ανασφάλεια που αποχωρίζονται τους γονείς τους και το οικείο περιβάλλον τους, αλλά και απογοήτευση ή ματαίωση όταν δεν καταφέρνουν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις μιας κατάστασης. Μετά τις δυο πρώτες εβδομάδες τα συναισθήματα είναι συγκρουσιακά ˙ χαρά που βρίσκονται στο σχολείο και ανάμεσα σε συνομηλίκους, αλλά και λύπη που φεύγουν από το σπίτι. Σταδιακά τα αρνητικά συναισθήματα μειώνονται και η καλή διάθεση, η ζωντάνια και η θετικότητα έχουν περισσότερο χώρο.
Το άγχος του αποχωρισμού είναι μια φυσιολογική αντίδραση τόσο των παιδιών όσο και των γονέων. Παρατηρείται σε στιγμές που βρίσκονται έξω από την ζώνη ασφαλείας τους, όταν κάνουν κάτι καινούριο που τα φοβίζει ή όταν βρίσκονται σε περιόδους μεγάλων αλλαγών (π.χ. αποθηλασμός, ερχομός ενός νέου μέλους, μετακόμιση, πένθος, διαζύγιο κ.α.). Χρειάζεται, όμως, να συνειδητοποιήσουμε ότι είναι προσωρινό και πως το κάθε παιδί θα εκφράσει το άγχος του με διαφορετικό τρόπο. Οι αναμενόμενες αντιδράσεις του άγχους είναι το κλάμα, τα ξεσπάσματα θυμού, η προσκόλληση στους ενήλικες και η ανησυχία (φόβος & ανασφάλεια) όταν καλούνται να αποχωριστούν τους γονείς τους. Ο ευκολότερος τρόπος για να αντιμετωπιστεί είναι μέσα από την σχέση που θα αναπτυχθεί με τον κύριο φροντιστή και την ικανοποίηση των συναισθηματικών τους αναγκών.
Είναι απαραίτητο να διατηρήσετε μια στάση ηρεμίας, αυτοελέγχου και αυτοπεποίθησης. Η υπομονή και η υποστήριξη είναι σημαντικά στοιχεία όταν το παιδί δυσκολεύεται. Η σταθερότητα στις πρακτικές σας και τα κατάλληλα όρια είναι ο μοναδικός τρόπος ώστε το παιδί να γίνει ανεξάρτητο. Η εξάσκηση στον αποχωρισμό με μικρά και σταθερά βήματα, ακόμη και με αργό ρυθμό, η ανεξαρτητοποίηση μέσα από το σπίτι όπου αποκτώντας τη δική του αυτονομία σε πράγματα που ήδη μπορεί να καταφέρει (π.χ. να παίξει μόνο του, να αυτοεξυπηρετηθεί, να καθίσει στο δωμάτιό του), ελαχιστοποιούν το άγχος.
Για μια ομαλή μετάβαση από το οικογενειακό στο σχολικό περιβάλλον είναι απαραίτητη η ενίσχυση της αυτοεικόνας και της αυτοπεποίθησης του παιδιού. Σ’ αυτά βοηθά η κοινωνικοποίηση και η επαφή με παιδιά της ηλικίας του προτού ξεκινήσει τον παιδικό σταθμό, ενισχύοντας την επικοινωνία και τα Σαββατοκύριακα. Η ενημέρωση, η επεξήγηση και η συζήτηση γύρω από την αλλαγή αυτή θα δημιουργήσει μια ρεαλιστική εικόνα της κατάστασης με την οποία το παιδί θα έρθει αντιμέτωπο, ενώ θα μειώσει το άγχος του απρόβλεπτου και τα συναισθήματα της ανασφάλειας. Έτσι ενισχύεται περισσότερο το συναίσθημα της ανυπομονησίας και της χαράς για το «καινούριο». Στην συνέχεια, η πραγματοποίηση επίσκεψης και η σταδιακή γνωριμία και εξοικείωση με το περιβάλλον του παιδικού σταθμού, η ενσωμάτωσή του σε όλη την διαδικασία με την συμμετοχή του, με την λήψη πρωτοβουλιών, με το διάβασμα παιδικών βιβλίων, με το παιχνίδι ρόλων οικοδομούμε τις βάσεις για την συναισθηματική έκφραση και την ασφάλεια. Τέλος, μιλώντας με συναισθήματα για τη δική μας εμπειρία στο σχολείο και δημιουργώντας μια πρωινή ρουτίνα έχουμε ήδη ολοκληρώσει το μεγαλύτερο μέρος της προσπάθειας περί προσαρμογής.
Την στιγμή της αναχώρησης από τον παιδικό σταθμό χρειάζεται να είστε αποφασιστικοί και τρυφεροί. Αγκαλιάστε το παιδί και αποχαιρετίστε το σύντομα, γλυκά, σταθερά και χωρίς ενοχές. Εξηγείστε που θα βρίσκεστε εσείς και τι θα κάνετε όταν εκείνο θα είναι στο σχολείο και ενημερώστε το με σαφήνεια και ακρίβεια την ώρα που θα έρθετε να το πάρετε ή θα πάει στο σπίτι. Έχετε στο μυαλό σας να μην εξαφανιστείτε σε περίπτωση που κλαίει πολύ, να μην επιστρέψετε πίσω, ούτε να καθυστερήσετε να αποχωρίσετε. Το έντονο κλάμα του παιδιού αποτελεί ένα μέσο να διεκδικήσει, να ζητήσει και να αλλάξει τις καταστάσεις γύρω του, κάτι που σημαίνει ότι ενίοτε είναι ένα μέσο χειρισμού της δικής σας συμπεριφοράς για να αποκτήσει αυτό που επιθυμεί εκείνη την ώρα. Απομακρυνθείτε ήρεμα και με σιγουριά τονίζοντας ότι το αγαπάτε.
Είναι απαραίτητο να προσέξετε να μη μεταφέρετε το δικό σας άγχος, τους δικούς σας προβληματισμούς ή ανασφάλειες σχετικά με την επίδοση, την πρόοδο και την προσαρμογή του. Έχετε στο μυαλό σας ότι προσπαθούν να αντιληφθούν και να ερμηνεύσουν τον κόσμο γύρω τους, τον εαυτό και τα συναισθήματά τους μέσα από τον κόσμο των ενηλίκων έχοντας συγχρόνως επαφή με πληθώρα ερεθισμάτων που χρειάζονται χρόνο να τα επεξεργαστούν. Είναι σημαντικό να καταπολεμήσετε τους δικούς σας φόβους και άγχη περί αποχωρισμού, ενώ κρατήστε στο νου σας ότι όλα τα παιδιά έχουν ανάγκη από υπομονή, επιμονή, νοιάξιμο, χώρο και χρόνο, σταθερότητα, ψυχραιμία, ασφάλεια, όρια και ευελιξία.
Από την Ελένη Νικολιδάκη
Σχολική Ψυχολόγο, Συστημική – Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια
Ενδεικτικές Πηγές:
Η ένταξη και η προσαρμογή στον παιδικό σταθμό: εδώ
Η μετάβαση του παιδιού από το οικογενειακό περιβάλλον στον παιδικό σταθμό και το νηπιαγωγείο: ο ρόλος του εκπαιδευτικού στη διαδικασία μετάβασης: εδώ
Η μετάβαση του παιδιού από το σπίτι στον Παιδικό Σταθμό: εδώ
Οι πρώτες μέρες στο σχολείο. Η μετάβαση από το σπίτι στον παιδικό σταθμό: εδώ
Πρώτη μέρα στο σχολείο ή αλλιώς… σχολική προσαρμογή: εδώ ( πηγή 1ης φωτογραφίας)
