Ο Νάρκισσος αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά πρόσωπα στην ελληνική μυθολογία και όπως όλοι οι μύθοι, οξύνει το πνεύμα μας. Ο μύθος αναφέρει ότι πρόκειται για έναν πολύ όμορφο νέο ο οποίος κάποια μέρα, καθισμένος κοντά σε μια πηγή, είδε το πρόσωπό του που καθρεφτιζόταν στο νερό της και γοητεύτηκε από την εικόνα του. Βυθίζοντας τον βραχίονά του στο νερό θέλησε να αιχμαλωτίσει το είδωλό του, αλλά παρά τις προσπάθειές του δεν το κατόρθωσε ποτέ με αποτέλεσμα να μείνει στην ίδια θέση θαυμάζοντας τον εαυτό του μέχρι που μαράζωσε και πέθανε. Λέγεται, επίσης, ότι η Νύμφη Ηχώ, γνωστή για την μελωδική φωνή της, ήταν ερωτευμένη με τον Νάρκισσο, η οποία και συνεχώς τον καλούσε, αλλά αυτός δεν ανταποκρίθηκε ποτέ στον εκδηλωμένο έρωτά της όντας απορροφημένος στο μάταιο πάθος για τον εαυτό του.
Στην θέση εκείνη, μετά τον θάνατό του, φύτρωσε το ομώνυμο άνθος, ο νάρκισσος, ως σύμβολο του εγωισμού, της ματαιοδοξίας, της αλαζονείας και της φθοράς.
Στις μέρες μας η λέξη «ναρκισσιστής» χρησιμοποιείται από τους ανθρώπους όταν θέλουν να περιγράψουν ένα άτομο που θεωρούν ότι συμπεριφέρεται υπέρμετρα εγωκεντρικά. Από την άλλη, οι επιστήμονες ψυχολόγοι χρησιμοποιούν τη λέξη «ναρκισσισμός», για να περιγράψουν έναν τύπο διαταραχής προσωπικότητας, αυτής της ναρκισσιστικής. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ένας υπέρμετρα εγωκεντρικός άνθρωπος δε σημαίνει ότι κρύβει ναρκισσιστική διαταραχή.
Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας
Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ενός ατόμου είναι οι συνήθεις τρόποι συμπεριφοράς του, οι αντιλήψεις, οι σκέψεις και οι συναισθηματικές αντιδράσεις του απέναντι στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος.
Όταν τα χαρακτηριστικά αυτά είναι δύσκαμπτα και δυσπροσαρμοστικά σε βαθμό που να οδηγούν σε σημαντική παρεμπόδιση ή έκπτωση του κοινωνικού, επαγγελματικού ή άλλου σημαντικού τομέα της λειτουργικότητας του ατόμου ή να οδηγούν σε υποκειμενική δυσφορία, τότε συνιστούν διαταραχές της προσωπικότητας.
Χαρακτηριστικά
Τα κύρια χαρακτηριστικά της ναρκισσιστικής διαταραχής της προσωπικότητας είναι η αίσθηση μεγαλείου, η ανάγκη για θαυμασμό και η έλλειψη ενσυναίσθησης προς τους άλλους. Το σημαντικό στοιχείο της συμπεριφοράς των ναρκισσιστικών ατόμων είναι η πόλωση ανάμεσα στην υποτίμηση και την μεταχείριση των άλλων και στην υπεροχή και ανύψωση του δικού τους εαυτού.
Ο ναρκισσιστικός άνθρωπος αναφέρεται συνεχώς στα ταλέντα του και στις επιδόσεις του, που μάλιστα μεγαλοποιεί, προσδοκώντας να αποσπάσει από τους άλλους την προσοχή και τον θαυμασμό. Μπορεί να νιώσει ευτυχισμένος μόνο όταν βρίσκεται στο επίκεντρο. Η σκέψη του κυριαρχείται από φαντασιώσεις γύρω από την προσωπική επιτυχία και δύναμη, την ευφυΐα, την ομορφιά και την ιδανική αγάπη. Πιστεύει ότι κατέχει ιδιαίτερα δικαιώματα και απαιτεί εξαιρετικά ευνοϊκή αντιμετώπιση από τους άλλους.
Η έντονη φιλοδοξία και η αυτοεκτίμησή του μπορεί να τον οδηγήσουν σε υψηλά επιτεύγματα. Η εύθραυστη σε βάθος αυτοεκτίμησή του τον ωθεί να ασχολείται με το πώς τον βλέπουν οι άλλοι με αποτέλεσμα η επίδοσή του να διαταραχθεί εξαιτίας της δυσκολίας του να δεχθεί την κριτική ή την αποτυχία. Πίσω από την αποτυχία ελλοχεύουν συναισθήματα ντροπής και αναξιότητας. Τότε αντιδρά είτε με οργή είτε απόγνωση είτε με επιδεικτική αδιαφορία.
Ο φθόνος είναι ένα στοιχείο που κυριαρχεί στη ζωή του και επηρεάζει την αντίληψη, την σκέψη καθώς και τις σχέσεις του με τους άλλους. Συχνά αισθάνεται ζήλια για τους άλλους, εκφράζεται υποτιμητικά για τα επιτεύγματά τους και είναι σκληρός ή ανταγωνιστικός. Αντίστοιχα, όμως, και ο ίδιος πιστεύει ότι οι άλλοι έχουν παρόμοια συναισθήματα για αυτόν.
Πολύ συχνά η αίσθηση σπουδαιότητας και μοναδικότητας για τον εαυτό του η οποία κυριαρχεί, ενίοτε εναλλάσσεται με μια αίσθηση κατωτερότητας και μειονεξίας. Εκεί έγκειται η διπολικότητα των συναισθημάτων. Αυτό σημαίνει ότι τα συναισθήματα της υπερηφάνειας διαδέχονται αυτά της οργής, του ανεξέλεγκτου θυμού, της ζήλιας, τα συναισθήματα ανεπάρκειας και του άγχους ότι δεν είναι αρεστοί και ικανοί. Βιώνουν περιόδους μοναξιάς και κατάθλιψης.
Συνέπειες
Τα χαρακτηριστικά αυτής της προσωπικότητας φαίνεται ότι δημιουργούν προβλήματα στις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Παρουσιάζονται πολύ απαιτητικοί από τους άλλους και αναμένουν την αγάπη και τη συμπόνια τους καθώς και ειδική μεταχείριση. Οι ίδιοι όμως προσφέρουν λίγα και δείχνουν σημαντική έλλειψη ενσυναίσθησης και αυθεντικής έγνοιας προς τους άλλους.
Γίνονται ανυπόμονοι και υποτιμητικοί όταν οι άλλοι μιλούν για τις ανάγκες, τα προβλήματά τους ή τις σκέψεις τους. Φαίνεται σαν να μην έχουν την ικανότητα να ενσωματώσουν στη ζωή τους τα συναισθήματα και τις αποφάσεις των άλλων ανθρώπων, σαν οι άλλοι να μην έχουν χώρο στα δικά τους πλάνα.
Συνήθως επιλέγουν τους φίλους ή τους συντρόφους τους με κριτήριο το όφελος που μπορεί να αποκομίσουν. Επιλέγουν άτομα για να νιώθουν οι ίδιοι σημαντικοί, άτομα που τους θαυμάζουν και έχουν θετική εκτίμηση προς αυτούς.
Η αντίληψή τους για την φιλία ή/και τη συντροφικότητα είναι είτε εξιδανικευμένη είτε υποτιμητική ανάλογα με τον βαθμό προσοχής και θαυμασμού που λαμβάνει από αυτούς. Γενικότερα, οι άνθρωποι αυτοί τείνουν να «αγαπούν» τον εαυτό τους σύμφωνα πάντα με το πώς αντανακλάται στα μάτια των άλλων.
Οι συναισθηματικές του σχέσεις είναι αρκετά ασταθείς και παροδικές εξαιτίας της έντονης δραματικής συμπεριφοράς τους και της έλλειψης ενσυναίσθησης. Πολύ συχνά η δυσκολία στην διατήρηση αυτού του είδους σχέσεων ή η αποτυχία σε αυτές είναι το αίτιο που τους οδηγεί στην αναζήτηση ενός ειδικού ψυχικής υγείας.
Κατά βάση μέσα τους αισθάνονται ότι οι ανάγκες τους δεν αναγνωρίζονται και πως οι επιθυμίες τους δεν ικανοποιούνται με αποτέλεσμα να μένουν μόνοι στο τέλος. Είναι δύσκολο να αποκτήσουν αληθινή σχέση με τους άλλους και διακατέχονται από το αίσθημα της μοναξιάς.
Μήπως είμαστε όλοι μέσα μας «νάρκισσοι»;
Σαφέστατα, όλοι διαθέτουμε ναρκισσιστικά στοιχεία μέσα μας, καθώς είναι απαραίτητα για την οντολογική μας εξέλιξη. Μέσω της αυτοεκτίμησης και του συναισθήματος της αυτοαξίας είμαστε ικανοί να υπερασπιστούμε τους εαυτούς μας, τα δικαιώματά μας, να είμαστε ευτυχισμένοι και να λαμβάνουμε την αναγνώριση από τους συνανθρώπους μας.
Σε έναν βαθμό τα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά συμβάλλουν στην ψυχική μας ισορροπία και δίνουν κίνητρα να δράσουμε και να αποκτήσουμε ακόμη περισσότερες δεξιότητες, να γίνουμε οι καλύτερες εκδοχές των εαυτών μας. Ο ναρκισσισμός θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η σκοτεινή πλευρά του ατομικισμού. Εγωκεντρικός είναι ο άνθρωπος που επιθυμεί να αποτελεί το κύριο αντικείμενο απασχόλησης και ενδιαφέροντος από τους υπόλοιπους ανθρώπους.
Γίνεται διαταραχή όταν οι εγωκεντρικοί άνθρωποι δε μπορούν να ζήσουν εάν δεν ικανοποιήσουν την ανάγκη να τους θαυμάζουν. Έχουν την τάση να πιστεύουν ότι αξίζουν και υπερτερούν από τους υπόλοιπους, ενώ συχνά κάνουν τα πάντα για να πετύχουν την υπερβολική υπερέκθεση αψηφώντας προσωπικούς κινδύνους και θέτοντας πολλές φορές ομάδες (οικογένεια, δουλειά, φίλοι) σε κίνδυνο.
Η ψυχολογία ενός νάρκισσου είναι πολύπλοκη και τίθεται το ζήτημα του «είναι και φαίνεσθαι». Ένας νάρκισσος είναι καλός «ηθοποιός», γιατί τα προβλήματα που τον βαραίνουν και διαμόρφωσαν τον χαρακτήρα του τα κρύβει. Κρύβει τον αδύναμο χαρακτήρα του, γιατί δεν έχει καταφέρει να αντιμετωπίσει όσα τον πλήγωσαν ή και τον πληγώνουν. Έχει, όμως, το θάρρος να τα καλύπτει καλά κάτω από ένα προσωπείο, ακόμη και από τον ίδιο του τον εαυτό. Πολύ συχνά αναφέρει την φράση «Δεν με ξέρει κανείς πραγματικά» η οποία υποδεικνύει έναν ανεπεξέργαστο πόνο.
Βιβλιογραφία:
Χριστοπούλου, Α. (2008). Εισαγωγή στην Ψυχοπαθολογία του Ενήλικα. Αθήνα: Εκδόσεις Τόπος.
Δικτυογραφία:
- https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/narcissistic-personality-disorder/symptoms-causes/syc-20366662
- https://www.psycom.net/personality-disorders/narcissistic/
- https://www.verywellmind.com/what-is-narcissistic-personality-disorder-2795446
- http://mythogogy.blogspot.com/2016/06/nicolas-poussin.html
- https://www.caravaggio.org/narcissus.jsp#prettyPhoto
Επιμέλεια κειμένου: Ευγενία Κελαράκου
