Your e-articles

Σήμερα θα ρίξουμε μια ματιά στα πρωταρχικά μνημίδια (primary memes). Πρόκειται για μνημίδια τόσο σημαντικά για την γενετική εξέλιξη, που βρίσκονται μέσα μας από την αυγή της ανθρωπότητας. Τα μνημίδια «στο παρασκήνιο» που κινούν τα νήματα των υπολοίπων. Αυτά που είναι παρόντα σε όλους τους ανθρώπινους πολιτισμούς, ανεξάρτητα από το πόσο διαφορετικοί είναι μεταξύ τους [1].

Στο προηγούμενο άρθρο μιλήσαμε για τα βιολογικά κουμπιά [2]. Είδαμε το πώς το σεξ, ο φόβος και το φαγητό βοήθησαν τα γονίδιά μας να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν, και μαζί με αυτά το ανθρώπινο είδος. Αυτά τα κουμπιά βρίσκονται μέσα μας, στο DNA του κάθε ανθρώπου και, εφόσον πατηθούν, είναι αδύνατο να μην κερδίσουν τουλάχιστον την προσοχή σου.

Τα βιολογικά κουμπιά άρχισαν να μορφοποιούνται όταν οι άνθρωποι ήταν ακόμα στις «σπηλιές», πολύ πριν αναπτυχθεί ο Λόγος. Είναι το κοινό χαρακτηριστικό μας με τα ζώα και εύκολο να το παρατηρήσεις σε αυτά χωρίς πολύ κόπο. Όταν κάποιο ζώο αρχίσει να τρέχει πανικόβλητο, είναι πολύ εύκολο για τα υπόλοιπα στο κοπάδι να μιμηθούν αυτή την συμπεριφορά, αφού πατιέται το κουμπί του Φόβου, κι ας μην ξέρουν ακριβώς το γιατί ή εξαιτίας ποιού τρέχουν.

Βέβαια κάποια στιγμή ο άνθρωπος ξεχώρισε από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο, όταν απέκτησε συνείδηση και γλώσσα. Εκείνη τη στιγμή άρχισε και η κυριαρχία των μνημιδίων [3], δηλαδή -πρώτα απ’ όλα- των σκέψεων.

Είναι πολύ πιο χρήσιμο να μπορείς να μεταδώσεις πληροφορίες για κάποιον κίνδυνο από τα να κάνεις απεγνωσμένες γκριμάτσες και αφηρημένες παντομίμες. Πολύ γρήγορα η αξία κάποιων μνημιδίων που μπορούσαν να εξυπηρετήσουν τα τρία βιολογικά κουμπιά του φόβου, του σεξ και της τροφής έγινε εμφανής. Αυτά είναι και τα πέντε πρωταρχικά μνημίδια που είναι (χωρίς βέβαια να μας ζητήσουν τον λόγο) μαζί μας ακόμα και σήμερα.

Εκείνες τις προϊστορικές εποχές, γονότυποι ανθρώπων που δεν μπορούσαν να τα λάβουν και να τα μεταδώσουν, είχαν σαφέστατο εξελικτικό μειονέκτημα, αφού είτε οι φορείς-άτομα πέθαιναν νωρίς, είτε δεν έκαναν αρκετούς απογόνους. Σιγά-σιγά οι κοινωνίες που μορφοποιήθηκαν (και οι πρώτοι πολιτισμοί) ήταν αυτές που συμπεριελάμβαναν αυτά τα μνημίδια.  Οι υπόλοιπες απλά εξαλείφθηκαν με την πάροδο των αιώνων.

Ας δούμε λοιπόν αυτά τα πέντε πρωταρχικά μνημίδια που σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό ενυπάρχουν σε όλους μας, αφού είναι η εκπροσώπηση των βιολογικών κουμπιών στην ιδεόσφαιρά μας.

Το πρώτο πρωταρχικό μνημίδιο είναι το μνημίδιο της Κρίσης. Ένας οποιοσδήποτε άμεσος κίνδυνος έπρεπε να μπορεί να μεταδοθεί ως ιδέα, όσο πιο αποδοτικά γίνονταν. Τι κίνδυνος είναι αυτός; Πόσο μακριά βρίσκεται και πότε θα μας φτάσει;

Άνθρωποι που μπορούσαν να λάβουν και να μεταδώσουν το μνημίδιο της Κρίσης είχαν περισσότερες πιθανότητες επιβίωσης από εκείνους που απλά δεν έδιναν σημασία. Οι πρώτοι θα ειδοποιούσαν την κοινότητα και θα πολεμούσαν ή θα κρύβονταν ή θα υποχωρούσαν, μαζί με τα παιδιά τους βέβαια που θα συνέχιζαν την γενετική τους αλυσίδα. Οι δεύτεροι, αργά ή γρήγορα, θα γίνονταν το μεσημεριανό κάποιας τίγρης.

Το δεύτερο μνημίδιο που ισχυροποιήθηκε στις κοινωνίες των προϊστορικών μας παππούδων είναι αυτό της Αποστολής. Αν μπορούσες να αφοσιωθείς σε μια αποστολή, όπως το να βρεις φαγητό ή σύζυγο, σου έδινε περισσότερες πιθανότητες να το καταφέρεις. Πολύ περισσότερο αν μπορούσες να το μεταδώσεις και σε άλλους, πιθανούς βοηθούς στην αποστολή σου.

Ένα άλλο πρωταρχικό μνημίδιο είναι αυτό του Κινδύνου. Αυτό διαφέρει από το μνημίδιο της Κρίσης, γιατί αφορά κινδύνους περισσότερο έμμεσους. Που είναι τα δηλητηριασμένα νερά; Που κυνηγάνε τα λιοντάρια; Τι χρώμα έχουν τα θανατηφόρα φίδια; Κίνδυνοι υπαρκτοί, αλλά όχι άμεσοι. Όμως αν ήθελες να επιβιώσεις εκείνα τα χρόνια, ήταν χρήσιμα μνημίδια.

Το τέταρτο πρωταρχικό μνημίδιο είναι το αυτό του Προβλήματος. Ήταν πάρα πολύ χρήσιμο να μπορείς να αναγνωρίσεις ένα πρόβλημα και να το επικοινωνήσεις, ώστε να έχεις και περισσότερες πιθανότητες να το λύσεις ή να το ξεπεράσεις. Πώς θα προφυλαχθούμε τον χειμώνα; Πώς θα ξεπεράσουμε τους ανταγωνιστές μας στα μάτια του αντίθετου φύλου; Τι χρειάζεται για μια πιο σταθερή παροχή τροφής;

Τελευταίο από τα πέντε πρωταρχικά είναι το μνημίδιο της Ευκαιρίας. Αυτοί που μπορούσαν να το διαχειριστούν και να το μεταδώσουν είχαν πιο πολλές πιθανότητες να βρουν περισσότερο φαγητό, καλύτερη στέγη ή διαθέσιμους ερωτικούς συντρόφους.  Είναι το μνημίδιο που τάζει επιβράβευση όταν δίνεις σημασία, και αρκετές φορές αυτή η επιβράβευση ήταν υπαρκτή δίνοντας το εξελικτικό πλεονέκτημα στους φορείς του.

Πέντε πρωταρχικά μνημίδια πίσω από όλα τα υπόλοιπα, η γέφυρα με τα βιολογικά μας κουμπιά: Κρίση, Αποστολή, Κίνδυνος, Πρόβλημα και Ευκαιρία. Αν το καλοσκεφτείς πρόκειται για την βάση όλων των πολιτισμών ανεξάρτητα του πόσο διαφορετικοί είναι μεταξύ τους. Από την αρχαία Ρώμη μέχρι την σύγχρονη Κίνα και από τους αυτόχθονες Ινδιάνους της Αμερικής μέχρι τους Εσκιμώους, κανένας πολιτισμός δεν είναι αδιάφορος στα πρωταρχικά μνημίδια και για όλους είναι πολύ σημαντικά. Οι πολιτισμοί και οι κοινωνίες αναπτύχθηκαν εξαιτίας αυτών των μνημιδίων φέρνοντας μας εδώ που είμαστε σήμερα. Στον σύγχρονο «δυτικό» κόσμο.

Εδώ υπάρχει ένα θέμα. Η εξέλιξη των μνημιδίων είναι πολλές φορές πιο γρήγορη από αυτή των γονιδίων. Ένα γονίδιο χρειάζεται γενεές γενεών για να ελεγχθεί η χρησιμότητά του στο περιβάλλον και τελικά να εδραιωθεί ή να εξαλειφθεί. Για τα μνημίδια αυτή η διαδικασία μπορεί να είναι λίγες μέρες ή και ώρες!

Με απλά λόγια τα γονίδιά σου, που σου δόθηκαν από τους γονείς σου, θα σε συντροφεύουν σε όλη σου την ζωή και κάποια από αυτά ίσως μεταδοθούν στους απογόνους σου. Τα μνημίδιά σου όμως θα αλλάξουν πολλές φορές κατά την διάρκεια της ζωής σου, ενώ οι απόγονοί τους δεν θα περιορίζονται μόνο στα παιδιά σου, αλλά δυνητικά σε κάθε άνθρωπο με τον οποίο συναναστρέφεσαι!

Όμως για αυτό, όπως και για την αρνητική επίδραση των πρωταρχικών μνημιδίων στο σύγχρονο κόσμο, θα μιλήσουμε στο επόμενο άρθρο.

Από τον Ανδρέα Ασημακόπουλο