Θυμάστε τα όνειρά σας;

Ψυχολογία

Θυμάστε τα όνειρά σας;

Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην βλέπει όνειρα είτε τα θυμάται είτε όχι. Τα όνειρα είναι μια σειρά εικόνων, σκέψεων και αισθήσεων και θεωρούνται ως ένα συγκεκριμένο είδος εμπειρίας που λαμβάνει χώρα στον εγκέφαλό μας ενώ κοιμόμαστε. Κατά τη διάρκεια του ονείρου υπάρχει περιορισμένος έλεγχος του περιεχομένου του ονείρου, οπτικές εικόνες και ενεργοποίηση της μνήμης μας. Τα όνειρα τείνουν να σχετίζονται σε πολύ μεγάλο βαθμό με θέματα, ιδέες, εμπειρίες, φιγούρες και αντικείμενα της διαφορετικής ζωής του κάθε ανθρώπου.

Ειδική κατηγορία είναι τα συνειδητά όνειρα (lucid dreams) που το άτομο έχει συνείδηση ότι ονειρεύεται ενώ το όνειρο είναι σε εξέλιξη. Στην περίπτωση αυτή είναι δυνατό να ασκήσει κανείς έλεγχο πάνω στο ονειρικό περιβάλλον.

Εμφάνιση των ονείρων

Τα όνειρα μπορεί να εμφανιστούν σε κάθε στάδιο του ύπνου μας.

Τα πιο ζωντανά όνειρα, τα οποία μοιάζουν σαν μια ταινία που εμείς είμαστε οι πρωταγωνιστές, εμφανίζονται στο στάδιο REM. Το στάδιο αυτό χαρακτηρίζεται από έντονη εγκεφαλική δραστηριότητα, ταχεία κίνηση των οφθαλμών, παροδική απώλεια μυϊκού τόνου (το σώμα χαλαρώνει) και γρηγορότερη αναπνοή. Λέγεται ότι ονειρευόμαστε σε αυτό το στάδιο, γιατί η εγκεφαλική δραστηριότητά μας είναι όμοια με εκείνη όταν είμαστε ξύπνιοι.

Το στάδιο REM λαμβάνει χώρα κατά τη διάρκεια της νύχτας ανά περιόδους. Η πρώτη περίοδος παρατηρείται 90-120 λεπτά αφότου μας πάρει ο ύπνος. Αργότερα, οι περίοδοι επεκτείνονται όσο πλησιάζουμε προς το πρωί.

Κατά την διάρκεια του σταδίου REM σε κάποια μέρη του εγκεφάλου αυξάνεται η ροή του αίματος, όπως συμβαίνει στον φλοιό, ο οποίος είναι υπεύθυνος για το περιεχόμενο των ονείρων και στο μεταιχμιακό σύστημα (βρίσκεται μεταξύ του φλοιού και του υποθαλάμου) το οποίο είναι υπεύθυνο για την συναισθηματική κατάστασή μας, ενώ ο μετωπιαίος λοβός που σχετίζεται με τις ανώτερες γνωστικές και ψυχοκινητικές λειτουργίες (αντίληψη, συμπεριφορά, προσοχή, σκέψη κ.λπ.) «κοιμάται». Αυτό σημαίνει ότι συχνά δεχόμαστε χωρίς να μπορούμε να αντιδράσουμε ό,τι συμβαίνει στα όνειρά μας μέχρι να ξυπνήσουμε.

Αποσπασματικά όνειρα μπορεί να δει κανείς και στα πρώτα στάδια του ύπνου (1^ο και 2^ο) ή στο 3^ο, όπου σε αυτά το περιεχόμενο των ονείρων είναι πιο απλοϊκό. Θα μπορούσε να είναι μια εικόνα, μια ιδέα ή μια έννοια με πιο στατική μορφή.

Σημασία των ονείρων

Ο πραγματικός σκοπός των ονείρων διερευνάται ακόμη. Οι θεωρητικοί της ψυχαναλυτικής προσέγγισης αναφέρουν ότι είναι το παράθυρο για το υποσυνείδητο και την κατανόηση του ψυχισμού των ανθρώπων και αντικατοπτρίζει τις ασυνείδητες επιθυμίες μας.

Φαίνεται, όμως, πως τα όνειρα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ενοποίηση της μνήμης μας, καθώς ο εγκέφαλός μας επεξεργάζεται τις πληροφορίες της ημέρας εξαλείφοντας τις άσχετες, μη απαραίτητες πληροφορίες και τοποθετώντας τις σημαντικές από την βραχύχρονη στην μακρόχρονη μνήμη.

Πολύ συχνά λέγεται ότι τα όνειρα βοηθούν στην εκμάθηση και επίλυση προβλημάτων, ενώ μπορεί τα μηνύματά τους να είναι προφητικά και να μας προετοιμάζουν για πιθανές μελλοντικές απειλές.

Γιατί δεν θυμόμαστε τα όνειρά μας;

Η ικανότητα να θυμόμαστε τα όνειρα ποικίλει από άνθρωπο σε άνθρωπο και ίσως να εξασθενεί ή να αλλάζει σε κάποιες στιγμές της ζωής μας. Παρακάτω παρουσιάζονται κάποιες εξηγήσεις που έχουν δοθεί.

Λέγεται ότι και μόνο η έντονη δραστηριότητα του εγκεφάλου την στιγμή του ύπνου μπορεί να «μπλοκάρει» ή να εξαφανίσει την ανάμνηση του ονείρου. Έτσι, τις περισσότερες φορές ο ίδιος ο εγκέφαλός μας, για να μας προστατεύσει, «κρύβει» το όνειρο.

Επιπλέον, κάποια όνειρα είναι τόσο ρεαλιστικά που δεν είμαστε σίγουροι αν τα ονειρευτήκαμε ή αν συνέβησαν στην πραγματικότητα. Αυτό είναι τρομακτικό και παράξενο και έτσι ο εγκέφαλος μάς βοηθά να ξεχάσουμε το ίδιο το όνειρο, ώστε να είμαστε σε θέση να ξεχωρίσουμε τον κόσμο του ονείρου από τον πραγματικό.

Πες μου τι ζώδιο είσαι

Εν συνεχεία, είναι πολύ πιθανόν να μην καταφέρνει κάποιος να μπει στο στάδιο REM ή το στάδιο αυτό να μην λαμβάνει χώρα όσο συχνά θα έπρεπε. Γιατί, για την ύπαρξη των περισσότερων ονείρων, χρειάζεται επαρκής ύπνος του σταδίου REM.

Έπειτα, αν υπάρξει η μετάβαση από το στάδιο REM του ύπνου στο επόμενο στάδιο ύπνου συνήθως το 1^ο ή το 2^ο πριν ανακτηθεί η συνειδητότητα, πριν δηλαδή ξυπνήσουμε, τότε είναι πιθανόν τα όνειρα να ξεχαστούν αμέσως.

Επίσης, τα όνειρα είναι πολύ πιο πιθανόν να ανακληθούν με ευκολία αν το στάδιο REM του ύπνου για κάποιο λόγο διακοπεί, όπως για παράδειγμα από τον ήχο του ξυπνητηριού. Είναι πιθανό να πέσει κανείς αμέσως σε βαθύ ύπνο, να εισέλθει ξανά στο στάδιο REM και να βιώσει την ίδια εμπειρία του ονείρου ως επανάληψη και συνέχειά του.

Τα έντονα όνειρα και οι εφιάλτες είναι πολύ πιθανότερο να ανακληθούν τη επόμενη ημέρα με μεγαλύτερη ευκολία. Συνήθως οι εφιάλτες συνδέονται με έντονο άγχος ή με κάποιο τραυματικό γεγονός που συνέβη στην πραγματική ζωή (π.χ. η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου – πένθος, μπορεί να δει κανείς ένα όνειρο γύρω από τον θάνατο με πολλές λεπτομέρειες). Έτσι, τα όνειρα ή οι εφιάλτες που συνδέονται με έντονα συναισθήματα, όπως αυτά της χαράς ή του φόβου, μένουν για αρκετό καιρό χαραγμένα στο μυαλό μας. Η αμυγδαλή είναι η περιοχή του εγκεφάλου που προκαλεί αυτά τα συναισθήματα.

Η καθηγήτρια ψυχολογίας Deidre Barrett αναφέρει ότι όσο πιο έντονη φαντασία έχουν τα όνειρα τόσο πιο δύσκολο είναι να τα θυμόμαστε σε αντίθεση με εκείνα που έχουν μια πιο σαφή και συγκεκριμένη δομή.

Έρευνες έχουν συσχετίσει την ικανότητα ανάκλησης ενός ονείρου με την προσωπικότητα. Οι άνθρωποι που θυμούνται συχνότερα τα όνειρά τους τείνουν να είναι περισσότερο ονειροπόλοι, διαθέτουν δημιουργικό τρόπο σκέψης και είναι περισσότερο διαισθητικοί και ενδοσκοπικοί. Η διαπίστωση αυτή μας βάζει σε σκέψεις γύρω από την πιθανότητα κάποιοι άνθρωποι να έχουν την φυσική τάση να θυμούνται τα όνειρά τους ανεξάρτητα από την ποιότητα του ύπνου τους και ίσως να υπάρχουν βιολογικές διαφορές.

Και ενώ μπορεί να υπάρχουν βιολογικές διαφορές στην ικανότητα ενθύμησης των ονείρων, είναι γεγονός ότι τα ξυπνητήρια και τα ασυνεπή ωράρια ύπνου ή οι κακές υπνικές συνήθειες μπορεί να οδηγήσουν σε απότομο ξύπνημα τόσο κατά τη διάρκεια της εξέλιξης ενός ονείρου, όσο και κατά την διάρκεια του σταδίου REM, με αποτέλεσμα να υπάρχει αργότερα δυσκολία ανάκλησης του περιεχόμενου του ονείρου.

Η παρατεταμένη κούραση κατά τη διάρκεια της ημέρας μπορεί να μην επιτρέπει την παρουσία ονείρων την νύχτα, καθώς ο οργανισμός χρειάζεται ξεκούραση.

Τα ιατρικά προβλήματα ή κάποιες διαταραχές που σχετίζονται με τον ύπνο επηρεάζουν το αν θυμόμαστε ή όχι τα όνειρά μας. Η αποφρακτική υπνική άπνοια (obstructive sleep apnea) διαταράσσει το στάδιο REM και συχνά οι ασθενείς αυτοί, όταν ονειρεύονται, αναφέρουν όνειρα με πνίξιμο ή ασφυξία. Άνθρωποι, επίσης, που υποφέρουν από ναρκοληψία βιώνουν απότομες αλλαγές στον ύπνο τους που δυσκολεύουν την ανάμνηση ονείρων.

Οι φαρμακευτικές αγωγές ίσως να καταστέλλουν τον ύπνο, όπως συμβαίνει με τα αντικαταθλιπτικά τα οποία επηρεάζουν σημαντικά την ποιότητα του ύπνου με το να καθυστερούν ή να περιορίζουν την ποσότητα της περιόδου του σταδίου REM. Το αλκοόλ, επίσης, παρουσιάζεται ως κατασταλτικό, τουλάχιστον μέχρι να εξασθενήσει η ισχύς του στο σώμα.

Τέλος, το άγχος ή κάποια ψυχιατρική κατάσταση μπορεί να οδηγήσουν σε κατακερματισμένο ύπνο και να δυσκολεύουν την ικανότητα της ανάκλησης ενός ονείρου.

Ως γενική επικρατούσα αρχή τα όνειρα εξασθενούν αμέσως μόλις ξυπνήσουμε. Τα ηλεκτρικά και χημικά σήματα που εκλύονται για τη δημιουργία αυτής της εμπειρίας μπορεί να εξαφανιστούν όταν η αφύπνιση ακολουθήσει σαν ένα μήνυμα χαραγμένο ή γραμμένο σε έναν καθρέφτη που εξαφανίζεται, όταν ο ατμός εξατμίζεται.

Είναι πολύ πιθανό κάποια στοιχεία του ονείρου να αναδυθούν και να ανακληθούν κατά τη διάρκεια της ημέρας συνήθως, γιατί πυροδοτούνται από κάποια εμπειρία που ενεργοποίησε την ίδια περιοχή του εγκεφάλου με αυτή που δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια του ονείρου.

Πώς θα θυμάστε τα όνειρά σας;

Αν θέλετε να θυμάστε τα όνειρά σας, μια καλή τεχνική είναι όσο είστε ξύπνιοι στο κρεβάτι να αφιερώσετε μερικά λεπτά, με κλειστά μάτια, να θυμηθείτε τι συνέβη όσο κοιμόσασταν. Αν πάλι είστε από τους ανθρώπους που τους αρέσει να κρατούν ημερολόγιο, μπορείτε να καταγράφετε όσα θυμάστε. Με τον καιρό μπορεί να καταφέρετε να βελτιώσετε την ικανότητά σας να τα θυμάστε με ευκολία και περισσότερες λεπτομέρειες. Ίσως αυτές οι σημειώσεις μέσα στην ημέρα να ερμηνευθούν δίνοντας κάποιο νόημα στα όνειρά σας.

Η διήγηση του ονείρου μας σε κάποιον άλλον βοηθά επίσης την αποκρυσταλοποίησή του στην μνήμη μας.

Ίσως το «μυστικό» για να θυμάστε τα όνειρά σας είναι να ξυπνήσετε, ενώ βρίσκεστε στο στάδιο REM του ύπνου.

Τα όνειρα θα αποτελούν πάντα την ανεξερεύνητη εκείνη περιοχή που όσο κι αν εντρυφήσει κανείς, ποτέ δε θα είναι αρκετό να μάθει τα πάντα. Πάντα θα μας γοητεύουν σαν ένα ταξίδι στη δική μας εσωτερική πραγματικότητα και θα θέλουμε να αποκρυπτογραφήσουμε το νόημά τους.

Το Ψυχικό Τραύμα αφήνει σημάδια: Μετατραυματική Διαταραχή Άγχους (PTSD)

Δικτυογραφία:

Επιμέλεια κειμένου: Ευγενία Κελαράκου

Your e-articles

Θυμάστε τα όνειρά σας;

Ελένη Νικολιδάκη (Ψυχολόγος)