Το δίλημμα του φυλακισμένου

Το βέλτιστο για μία μονάδα και το βέλτιστο για το ευρύτερο σύνολο πολλές φορές είναι έννοιες που δεν συμβαδίζουν. Συμπέρασμα το οποίο προκύπτει από το διάσημο νοητικό πείραμα της Θεωρίας Παιγνίων: «Το δίλημμα του φυλακισμένου».

Το δίλημμα του φυλακισμένου έχει ως εξής: Έχουμε δύο ληστές, οι οποίοι συλλαμβάνονται κατά την διαφυγή τους από μία ληστεία μίας τράπεζας. Δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία και οι μαρτυρίες ώστε να φυλακιστούν, έτσι τους τοποθετούν σε δύο διαφορετικά δωμάτια και προτείνουν στον καθένα τους να μιλήσει πρώτος: «Αν κανένας σας δεν μιλήσει θα καταδικαστείτε για παράνομη οπλοκατοχή και θα μείνετε στη φυλακή 1 χρόνο. Όποιος όμως καταδώσει πρώτος τον άλλον, θα θεωρηθεί αθώος και ο άλλος αποκλειστικά ένοχος για την ληστεία εκτίοντας ολόκληρη την ποινή, 20 χρόνια φυλάκισης. Σε περίπτωση που μιλήσετε και οι δύο η φυλάκιση θα είναι από 10 έτη στον καθένα».

Οι δύο ληστές παρότι συνεργάτες σε αρκετές ληστείες δεν εμπιστεύονται ο ένας τον άλλον, άλλωστε στο έγκλημα επιβιώνει πάντα αυτός που παίζει πιο βρώμικα. Η βέλτιστη επιλογή κάθε ληστή ατομικά είναι να μιλήσει ώστε είτε να μην πάει καθόλου φυλακή, είτε να εκτίσει την μισή ποινή εφόσον μιλήσει και ο άλλος. Και οι δύο ληστές λοιπόν ενεργώντας για το ατομικό τους συμφέρον καρφώνουν ο ένας τον άλλον και πάνε φυλακή για 10 χρόνια. Στατιστικά η επιλογή τους ήταν η σωστή, αλλά το αποτέλεσμα της συνεργασίας τους: «να μην μιλήσει κανένας», θα τους οδηγούσε στη φυλακή για μόλις 1 έτος.

Τέτοιου τύπου διλλήματα συναντάμε καθημερινά. Για παράδειγμα ας εξετάσουμε την υπόθεση της κλιματικής αλλαγής όπου καμία χώρα δε θέλει να περιορίσει τις εκπομπές ρύπων γιατί βραχυπρόθεσμα αυτό θα πλήξει την οικονομία της. Ένας φιλόξενος πλανήτης που δεν είναι σκηνικό μεταποκαλυπτικής ταινίας είναι ένα επιθυμητό αποτέλεσμα σίγουρα για όλους. Η ακραία αύξηση της θερμοκρασίας μπορεί θεωρητικά να αποφευχθεί ακόμα και αν μία χώρα δεν περιορίσει τις εκπομπές ρύπων της. Για τη συγκεκριμένη χώρα αυτό είναι το ιδανικό σενάριο. Όλοι οι υπόλοιποι να βγάλουν το φίδι από την τρύπα, ενώ αυτή θα συνεχίσει να χρησιμοποιεί την εύκολη λύση των ορυκτών καυσίμων έχοντας οικονομικό πλεονέκτημα.

Το πρόβλημα φυσικά είναι πως αν όλες οι χώρες περιμένουν τις υπόλοιπες να δράσουν, τότε κανείς δε θα δράσει και η κλιματική αλλαγή δε θα περιοριστεί και οι συνέπειες για τον πλανήτη μακροπρόθεσμα να είναι χειρότερες από το αν κάθε χώρα έκανε την υποχώρηση που της αναλογεί άμεσα.

Ένα άλλο παράδειγμα αποτελεί το κατέβασμα πειρατικού υλικού. Κατεβάζοντας πειρατικά τα παιχνίδια ωφελούμαστε ατομικά γιατί έχουμε πρόσβαση σε ένα προϊόν δωρεάν. Αν ωστόσο όλοι κατέβαζαν τα παιχνίδια τους δωρεάν, τότε οι δημιουργοί δε θα τα έφτιαχναν γιατί δε θα μπορούσαν να ζήσουν απ’ αυτό. Το να σταματήσουν τα παιχνίδια να παράγονται είναι σίγουρα αρνητικό για όλους. Οπότε τελικά μακροπρόθεσμα συμφέρει να ανταμείβουμε τη δημιουργικότητα.

Η κοινωνία έχει λύσει το συγκεκριμένο πρόβλημα μέσα από ένα πλαίσιο νόμων και κανόνων καθώς και υπεύθυνα όργανα για την τήρηση αυτών. Είναι όμως ο μπαμπούλας και η φοβέρα η μόνη λύση;

Ας δούμε το παράδειγμα των δύο ληστών υπό την απειλή από την μαφία πως όποιος μιλήσει θα πεθάνει. Και οι δύο προκειμένου να ζήσουν, δεν πρόκειται να μιλήσουν και θα συνεργαστούν εκτίοντας το ελάχιστο του 1 έτους στη φυλακή. Δηλαδή στο καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.

Πάμε και σε μία άλλη εκδοχή όπου οι δύο ληστές έχουν σχεδιάσει άλλες 99 ληστείες. Αργά ή γρήγορα θα ξανά βρίσκονταν στην ίδια κατάσταση. Σύμφωνα με το πείραμα του Ρόμπερτ Άξελροντ η κυρίαρχη στρατηγική σε ένα επαναλαμβανόμενο δίλλημα του φυλακισμένου δεν είναι πια η στρατηγική του καταδότη αλλά το: «μία σου και μία μου».

Ο παίχτης ξεκινάει πάντα συνεργαζόμενος και στη συνέχεια κάνει ό,τι έκανε ο αντίπαλός του στον προηγούμενο γύρο. Αν συνεργάστηκε θα συνεργαστεί. Αν πρόδωσε θα προδώσει. Η κοινωνία προσομοιάζει με ένα επαναλαμβανόμενο δίλλημα του φυλακισμένου γιατί δεσμεύει τους ανθρώπους μέσω παραγόντων όπως η φήμη. Αποκτώντας την φήμη του «καρφιού» είναι σχεδόν σίγουρο πως μένει κανείς εκτός.

Πέραν όμως της κοινωνίας η ίδια η εξέλιξη είχε ισχυρό κίνητρο για να βρει λύση στο δίλλημα του φυλακισμένου. Ο αλτρουισμός και η συνεργασία είναι μία εξελεγκτικά ευνοϊκή τακτική. Οι ζωντανοί οργανισμοί που συνεργάζονται μεταξύ τους έχουν περισσότερες πιθανότητες να επιβιώσουν, να αναπαραχθούν και επομένως να μεταβιβάσουν τα γονίδια τους στην επόμενη γενιά. «Κράτα με να σε κρατώ να ανεβούμε το βουνό».

Αυτό λοιπόν είναι το δίλημμα του φυλακισμένου. Παρόλο που όλοι θα ήμασταν καλύτερα αν συνεργαζόμασταν, η αντικοινωνική συμπεριφορά δυστυχώς εμφανίζεται παντού και συνεχώς. Αν ποτέ τα καταφέρουμε και δούμε πέρα από την μύτη μας θα καταλάβουμε πως το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε για τον εαυτό μας είναι να μην μας ενδιαφέρει μόνο ο εαυτός μας.

Πηγές:

https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/frontend/file/lib/default/data/2899501/theFile

https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/48075_dilimma-toy-fylakismenoy-diasimotero-problima-tis-theorias-paignion

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%AF%CE%BB%CE%B7%CE%BC%CE%BC%CE%B1_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CF%86%CF%85%CE%BB%CE%B1%CE%BA%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%BF%CF%85

Περισσότερα άρθρα Ψυχολογίας: εδώ

Ο Γιώργος Δόλγυρας γεννήθηκε στα Ιωάννινα 10.05.89. Μεγάλωσε στην Έδεσσα και τα τελευταία χρόνια ζει στην Θεσσαλονίκη. Φοίτησε στη Νομική του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Σπούδασε στο ΙΕΚ ΑΚΜΗ στο τμήμα Δημοσιογραφίας. Παρακολούθησε μαθήματα σκηνοθεσίας, θεάτρου και συγγραφής. Εργάστηκε σε διάφορες θεατρικές και κινηματογραφικές παραγωγές. Το 2020 εκδόθηκε η πρώτη του συλλογή διηγημάτων Τρόμου – Φαντασίας: «Σκοτεινά Φεγγάρια», η οποία κυκλοφόρησε από τις «Πρότυπες Εκδόσεις Πηγή». Αρθρογραφεί επίσης στον ιστότοπο πολιτισιμού: culturepoint.gr.