Είναι μία πολύπλευρη και πολυσύνθετη καλλιτέχνης. Εδώ και δεκαετίες έχει διαπρέψει ως σεναριογράφος, ηθοποιός και στιχουργός. Πιστεύω να μου το επιτρέψει που την αγαπώ λίγο παραπάνω με τη τελευταία της ιδιότητα μιας και θεωρώ ως μαγική τη συνύπαρξή της με την Ευανθία Ρεμπούτσικα και την Έλλη Πασπαλά στον Χορό των Άστρων. Φέτος, υπέγραψε σεναριακά την Αγάπη παράνομη για την ΕΡΤ, διασκευάζοντας το ομώνυμο διήγημα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, καταθέτοντας μια ολοκληρωμένη τηλεοπτική σειρά. Σήμερα, φιλοξενώ στο your e-articles την Ελένη Ζιώγα.
– Ποιες είναι οι μνήμες σας ως παιδί;
Μια γενική θολή μνήμη σε ένα γκριζωπό εσωτερικό τοπίο, με δυο γονείς θαυμαστούς και αλληλοθαυμαζόμενους. Η μητέρα μου θαύμαζε τον πατέρα μου φανερά. Εκείνος, πάλι, τη θαύμαζε κρυφά. Το τοπίο το βλέπω γκρίζο και θολό, αφενός από τον πολύ καπνό, γιατί ο πατέρας μου για να γράψει κάπνιζε σαν φουγάρο, αφετέρου γιατί μέσα σε όλο αυτό το κλίμα της επίμονης πνευματικής αναζήτησης, λίγος χώρος -και χρόνος- θα μπορούσε να υπάρξει για εκείνες τις ήσυχες βεβαιότητες που προσφέρουν στα παιδιά την αυταπάτη -έστω- μιας κάποιας σιγουριάς. Όλο αυτό προφανώς συνέτεινε στο να γίνω ασθματική. Θυμάμαι ατέλειωτες κρίσεις άσθματος από τα 5 μου μέχρι τα 13.
-Η ανάμνηση που κουβαλάτε ως σήμερα;
Να σας πω, δεν τα πάω καλά με το «κουβάλημα» των αναμνήσεων… Δεν τους δίνω και πολλή σημασία. Αν το έκανα δεν θα μου απέμενε επιθυμία για το μέλλον.
-Τι σας οδήγησε να ασχοληθείτε με την τέχνη;
Δεν έχω ιδέα…
-Είστε ηθοποιός, σεναριογράφος και στιχουργός. Ξεχωρίζετε κάποια ιδιότητα μέσα σας;
Όχι.
-Ως σεναριογράφος και στιχουργός προσδιορίζεστε εντός του καλλιτεχνικού δημιουργήματος χωρίς να φαίνεστε, ενώ ως ηθοποιός εκτίθεστε λόγω της διάδρασης της ερμηνείας. Ισορροπείτε εύκολα;
Η έκθεση του ηθοποιού, όπως πολύ σωστά το διαχωρίσατε, διαφέρει από την έκθεση του δημιουργού. Κι αυτό γιατί η έκθεση του ηθοποιού είναι ψυχοσωματική. Πάνω στη σκηνή, ή και στην οθόνη, εκτίθεσαι ολόκληρος, ως ύπαρξη. Ασχέτως αν στην ουσία υποδύεσαι κάποιον άλλον. Αυτός ο άλλος που υποδύεσαι, όμως, δεν βρίσκεται κάπου έξω από σένα. Τον ανακαλύπτεις μέσα σου, να κοιμάται κάπου βαθιά στο ασυνείδητο. Επομένως, είναι ένα δικό σου κομμάτι. Αν δεν μπορέσεις, λοιπόν, να επεξεργαστείς αυτή τη διαδικασία της γέννησης του ρόλου μέσα από τη μήτρα του ασυνειδήτου σου, που συνδυάζεται και με σωματική υπερέκθεση, αυτό μπορεί να αποβεί μοιραίο για την ψυχική σου ισορροπία. Από την άλλη και ο δημιουργός, όσο πιο πολύ βαθαίνει στην αναζήτηση της ιδέας, τόσο πιο πολύ αναμετράται με τα στοιχειά μέσα του, αλλά και με την υπαρξιακή του αγωνία. Κι αυτή η αναμέτρηση ενίοτε παίρνει την μορφή σεισμού, που μπορεί να μετατοπίσει τις τεκτονικές πλάκες του εσώτερου εαυτού μόνιμα και ανεπανόρθωτα. Τώρα, επειδή με ρωτάτε αν τελικά κατορθώνω να ισορροπώ μέσα σε όλο αυτό το πανδαιμόνιο, νομίζω πως ο λόγος που το καταφέρνω είναι ότι έχω γερές ρίζες στην πραγματικότητα. Έχω μια πραγματική ζωή δυναμική, έχω οικογένεια, φίλους. Και είμαι δεμένη και με αυτή τη ζωή και τη χαίρομαι και την παλεύω. Μάλλον έτσι κατόρθωσα και γλίτωσα -μέχρι τώρα τουλάχιστον- την παράνοια…
-Τι αποτελεί έμπνευση;
Το αναπάντητο «γιατί;» της ύπαρξης.
-Ποιες οι διαφορές ανάμεσα στη συγγραφή ενός σεναρίου και την υλοποίηση ενός στίχου για τραγούδι;
Αυτό που κάνει τα δύο αυτά είδη να συγγενεύουν είναι ότι είναι προορισμένα να «συνεργαστούν» με άλλες ειδικότητες. Το σενάριο είναι η βάση για την εικονοπλασία του σκηνοθέτη. Δίνει τη γραμμή, το πρώτο υλικό για την μεταφορά μιας ιστορίας σε εικόνα. Το καλό σενάριο δεν είναι απλώς καλοί διάλογοι, όπως ίσως λανθασμένα πιστεύεται από τους μη γνωρίζοντες, αλλά ένας στέρεος καμβάς που δημιουργεί σκηνές, πλοκή, δράση, προτείνει κλίμα, περιγράφει ρυθμό και χαρακτήρες και προσφέρει την υποδομή για να παίξουν «κατάσταση» οι ηθοποιοί, και όχι απλώς να «λένε λόγια». Βέβαια χωρίς καλό σκηνοθέτη, ένα καλό σενάριο μπορεί να καταστραφεί πλήρως.
Τώρα, όπως το σενάριο είναι ένα κείμενο που περιμένει να οπτικοποιηθεί, έτσι και ο στίχος είναι ένα ποίημα που περιμένει να μελοποιηθεί. Ή, ακόμα, ένα ποίημα που γράφτηκε πάνω σε μια μελωδία, όπως συμβαίνει συνηθέστατα. Ο στίχος, όπως και η ποίηση, είναι μια πυρηνική μορφή λόγου, αφηγείται ίσως μια ιστορία, αλλά αυτό σε συμπαγή μορφή.
-Φέτος, υπογράφατε σεναριακά την Αγάπη παράνομη για την ΕΡΤ, διασκευάζοντας το ομώνυμο διήγημα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη. Πώς οδηγηθήκατε στο συγκεκριμένο έργο;
Ήταν μια εμμονή του Νίκου Κουτελιδάκη, από τη δεκαετία του 70 ακόμα. Η πρόταση αυτή πήγε και ήρθε -χωρίς ανταπόκριση- αρκετές φορές στο Κέντρο Κινηματογράφου, καθώς αρχικά προοριζόταν για ταινία. Τελικά, η ευκαιρία δόθηκε μέσω της ΕΡΤ και είμαστε ευγνώμονες για αυτό. Στο σύμπαν του Θεοτόκη ο Νίκος με σύστησε πρώτα. Εγώ αγαπούσα -και αγαπώ- πολύ τον Παπαδιαμάντη. Αλλά σταδιακά μαγεύτηκα από την σκληρή και συνάμα φιλάνθρωπη ανατομία της ανθρώπινης ψυχής, όπως την ανακάλυψα στον Θεοτόκη και ειδικά σε αυτό του το διήγημα. Το ίδιο και ακόμα περισσότερο με μαγνητίζει η ματιά του στον Κατάδικο τον οποίο επεξεργαζόμαστε αυτόν τον καιρό και πρόκειται να μεταφέρουμε επίσης στη μικρή οθόνη μέσα από τη συχνότητα του Mega.
-Η μουσική της τηλεοπτικής σειράς είναι από τον Χρίστο Στυλιανού και οι στίχοι των τραγουδιών από εσάς. Πώς αισθάνεστε για τη καλλιτεχνική σας συνύπαρξη;
Ο Χρίστος είναι ένα από τα πιο ατόφια και καθαρά πλάσματα που έχω συναντήσει μέσα στις καλλιτεχνικές μου συνεργασίες. Ως συνθέτη θα τον χαρακτήριζα σαν ένα μουσικό «πολυμηχάνημα» που έχει τόσα να πει και να εκφράσει μέσω της μουσικής ώστε δεν του αρκεί το αμπαλάρισμα μέσα σε ένα συγκεκριμένο προσωπικό στυλ. Διψάει για μετακινήσεις από το ένα είδος στο άλλο. Κι εκεί ταιριάζουμε απόλυτα. Νομίζω ότι η μουσική του για τη σειρά ήταν η ιδανικότερη που θα μπορούσε να γραφτεί.
-Το διήγημα, όντας αρκετά επίκαιρο, αναφέρεται σε ένα έγκλημα πάθους, στην καταπιεστική πατριαρχική κοινωνία της Κέρκυρας. Γιατί η κοινωνία ταλανίζεται ακόμα και σήμερα από γυναικοκτονίες και πατριαρχικά πρότυπα;
Η μεγαλύτερη -για να μην πω ολόκληρη- περίοδος του ανθρώπινου πολιτισμού, ταυτίζεται με την πατριαρχία. Τι περιμένετε; Είναι εύκολο να ξεριζωθούν αυτές οι αντιλήψεις που έθρεψαν γενιές επί γενεών για χιλιετηρίδες, χωρίς αντίδραση; Δυστυχώς θα πάρει χρόνο. Κι αυτό αν το αφήσουν. Βλέπετε τι γίνεται ήδη με την αναβίωση της θεοκρατίας στην Ανατολή. Ένα νέο κύμα, ακόμα πιο επιθετικού μισογυνισμού ξεπηδάει από εκεί και ρίχνει νερό στο μύλο της αντίδρασης. Χρειάζεται επαγρύπνηση και ισχυρά κοινωνικά αντανακλαστικά.
-Τι οδήγησε στην ολοένα αυξανόμενη αύξηση περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας;
Φαντάζομαι ότι σε ένα εύφλεκτο, έτσι κι αλλιώς, κοινωνικό υπόστρωμα θρυαλλίδα θα πρέπει να υπήρξε ο εγκλεισμός λόγω της πανδημίας. Από κει και πέρα, αυτό το εύφλεκτο υπόστρωμα το έχουν δημιουργήσει οι παραλυμένοι θεσμοί, που, σε αυτή τη χώρα, δεν λειτουργούν πια.
-Πώς νιώθετε για τις αποκαλύψεις φαινομένων βίας και σεξουαλικής εκμετάλλευσης στον καλλιτεχνικό χώρο;
Νομίζω ότι οι αποκαλύψεις βοηθούν στην αντιμετώπιση της κατάχρησης εξουσίας που συμβαίνει πολύ συχνά στο χώρο μας. Αυτό που με θλίβει είναι ότι αυτές οι αποκαλύψεις δεν έχουν επεκταθεί και στους άλλους νευραλγικούς χώρους της κοινωνίας μας. Όπως είναι η πολιτική, ο δικαστικός χώρος, η αστυνομία και τα ΜΜΕ.
-Έχετε υποστεί άσχημη μεταχείριση σε συνεργασία σας όλα αυτά τα χρόνια;
Εμμέσως ναι. Όταν ήμουν νεότερη. Αλλά, για κάποιο παράξενο λόγο, ίσως από κάποια ιδιότυπη «τύχη», ή επειδή οι επίδοξοι κακοποιητές δεν με οσμίζονταν τόσο ευάλωτη όσο θα ήθελαν, καθώς φρόντιζα πάντα να έχω μια εφεδρική δουλειά για τα προς το ζην, δεν μου έγινε κάποια άμεση επίθεση.
-Οι σκέψεις σας για την υπόθεση του παιδοβιαστή στον Κολωνό;
Δεν θέλω να μιλάω για αυτό. Δεν νομίζω ότι κάνουμε καλό να αναμασάμε τη φρίκη. Καλά κάνουμε και παίρνουμε τις πληροφορίες, αλλά πρέπει να αρνούμαστε τον μηρυκασμό τους. Με την ίδια λογική που θα αρνούμασταν να βλέπουμε και να μυρίζουμε ένα πτώμα σε αποσύνθεση. Καταστάσεις σαν αυτές δηλώνουν τον θάνατο του ανθρώπινου πολιτισμού.
-Τι είδους δυσκολίες έχει να αντιμετωπίσει ένας ανερχόμενος ηθοποιός για να κατορθώσει να κάνει τα πρώτα του βήματα και να εδραιωθεί;
Την αδιάλειπτη κριτική. Στα πρώτα σου βήματα βρίσκεσαι στην ευάλωτη θέση της διαρκούς έκθεσης στην επιλογή και τα γούστα των άλλων. Αλλεπάλληλες οντισιόν όπου με συνοπτικές διαδικασίες πρέπει να αποδείξεις αν είσαι ικανός για κάτι που για σένα είναι μεγάλο και σημαντικό. Μέχρι να σου δοθούν οι κατάλληλες ευκαιρίες ώστε τελικά να εντυπωθείς με το προσωπικό σου υποκριτικό στίγμα, θα πρέπει διαρκώς να περνάς από εξετάσεις που δεν είναι πάντα δίκαιες. Αν κάνεις ή δεν κάνεις για κάποιον ρόλο. Αν είσαι ή δεν είσαι καλός ηθοποιός. Και αυτό είναι ικανό να κλονίσει σε μεγάλο βαθμό την αυτοπεποίθησή σου και να σε κάνει δυστυχισμένο και ανασφαλή άνθρωπο.
-Πώς κρίνετε τη τηλεοπτική μυθοπλασία των τελευταίων χρόνων;
Σε πολλά επίπεδα βελτιωμένη, σε άλλα υπερεκτιμημένη. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι οι παραγωγές πια -πλην ελαχίστων εξαιρέσεων- είναι φτηνές και έτσι τα σενάρια, η σκηνοθεσία, το εικαστικό στοιχείο και η υποκριτική στριμώχνονται σε απάνθρωπα πλαίσια χρόνου και χώρου. Τώρα, αν καταφέρνουμε να δίνουμε, εδώ κι εκεί, κάποια καλά δείγματα στο κοινό, αυτό οφείλεται αποκλειστικά στο καλό δαιμόνιο και το πείσμα μας, που μας κάνει ηρωικά αποτελεσματικούς στα δύσκολα.
-Ποια είναι η πιο αντιπροσωπευτική σας σεναριακή δουλειά;
Δεν θα μιλήσω για σενάριο. Θα πω για το θεατρικό μου έργο Η Καρφίτσα, ή απλά μαθήματα επιβίωσης, που ανέβηκε το 2018, πρώτα στις Φυλακές Κορυδαλλού και ύστερα στο ΒΙΟS.
-Η πιο αντιπροσωπευτική δισκογραφική σας συνεργασία;
Όλες.
-Βιώσατε τις τελευταίες στιγμές της δισκογραφίας όπου οι δίσκοι αποτελούσαν σπουδαίο καλλιτεχνικό γεγονός. Πώς οδηγηθήκαμε στον κατακερματισμό της σημερινής δισκογραφίας;
Μετά το CD, που διαδέχτηκε το πανάκριβο, αλλά μη αντιγραφόμενο βινύλιο και έβαλε στο πλάνο τις παράνομες αντιγραφές, ήρθε η ψηφιακή τεχνολογία η οποία στην ουσία κατάργησε κάθε έννοια πνευματικού δικαιώματος. Σε αυτό το αχαρτογράφητο τοπίο ο δημιουργός πια, ή που θα πρέπει να βιοπορίζεται από αλλού, ή που θα πρέπει να πάψει να γράφει τραγούδια.
-Που πρέπει να ψάξουμε για ευθύνες; Στους ιθύνοντες ή στο αγοραστικό κοινό;
Στο νομικό πλαίσιο που δεν είναι επαρκές ώστε να καλύπτει τα ζητήματα που προκύπτουν από την νέα ψηφιακή πραγματικότητα. Αλλά και σε κάτι βαθύτερο. Στο γεγονός ότι ουδέποτε δόθηκε η σημασία που θα έπρεπε στην ιδιότητα του πνευματικού δημιουργού, από τον καιρό των εταιριών δισκογραφίας ακόμη. Όλο τα βάρος δινόταν στον ερμηνευτή. Το τραγούδι το πίστωναν αποκλειστικά σε εκείνον, ακολουθώντας την πεπατημένη του εμπορίου. Έτσι, το κοινό δεν έχει μάθει να σέβεται το τραγούδι σαν ένα δημιούργημα που γεννήθηκε μέσα σε κόπο και πόνο στις ψυχές και στο μυαλό κάποιων ανθρώπων, αλλά σαν καταναλωτικό είδος, που μάλιστα προσφέρεται και τσάμπα, «γιατί δεν είναι και τόσο σημαντικό»…
-Η επίδραση του διαδικτύου έπαιξε καθοριστικό ρόλο σε αυτό;
Ναι, παράλληλα με την αντίληψη που σας ανέφερα παραπάνω.
-Πώς επηρέασε η πανδημία τις ζωές μας;
Επιβεβαίωσε, μετά και από την πόλωση που δημιούργησε ήδη η οικονομική κρίση, ότι ένας «εμφύλιος» είναι πολύ εύκολο να ανάψει…
-Οι καλλιτέχνες πώς το βίωσαν;
Όπως όλοι οι άνθρωποι, νομίζω.
-Η στάση της Κυβέρνησης;
Δεν μου άρεσε καθόλου η ανεξέλεγκτη και άνευ όρων εισροή τουριστών, μετά την υγειονομική «παστερίωση» του πληθυσμού μας. Μου θύμισε την λογική των οίκων ανοχής. Όπου οι εκδιδόμενες οφείλουν να είναι «καθαρές» από αφροδίσια, ενώ οι πελάτες όχι. Επίσης και κυριότερα, με την πανδημία αναδείχτηκε περίτρανα ότι δεν υπάρχει καμία ουσιαστική πρόθεση να υποστηριχτεί το ΕΣΥ. Αυτό, από μόνο του, αν δεν ανακοπεί κάθετα, θα αποβεί μελλοντικά ολέθριο.
-Πώς αντιλαμβάνεστε τη κοινωνική και οικονομική κατάσταση της χώρας;
Χαοτική.
-Πιστεύετε στον Θεό;
Ναι.
-Το καταφύγιό σας;
Οι άνθρωποι.
-Ο μεγάλος σας φόβος;
Το μίσος.
-Πότε νιώσατε ευτυχισμένη;
Όσες φορές αγάπησα.
-Νιώθετε πλήρης ως άνθρωπος;
Ναι.
-Τι άνθρωπος είναι η Ελένη Ζιώγα;
Μακάρι να’ ξερε…
-Αν μπορούσατε να γυρίσετε τον χρόνο πίσω υπάρχει κάτι που θα αλλάζατε;
Τον χρόνο.
-Πώς φαντάζεστε τη τελευταία μέρα σας στη γη;
Ως την τελευταία μέρα μου στην (παρούσα) ζωή.
-Τα όνειρά σας για το μέλλον;
Αιώνια ζωή.
-Τι συμβουλή θα δίνατε σε έναν άνθρωπο για να κάνει τα όνειρά του πραγματικότητα;
Να επιθυμεί.
-Τι σας έρχεται στο μυαλό όταν λέτε τα παρακάτω ονόματα:
Αντώνης Μιτζέλος: Συγγένεια
Ευανθία Ρεμπούτσικα: Συγγένεια
Γιάννης Κότσιρας: Συγγένεια
Έλλη Πασπαλά: Συγγένεια
Γρηγόρης Καραντινάκης: «Τα Νούμερα» (του Φοίβου Δεληβοριά) σκίζουν και σκηνοθετικά!
Μιχάλης Χατζηγιάννης: Εύθραυστος
Παναγιώτης Καλαντζόπουλος: Συγγένεια
Νίκος Αντύπας: Μεγάλη απώλεια
-Τι σας έρχεται στο μυαλό όταν λέτε το όνομα «Ελένη Ζιώγα»;
Τίποτε περισσότερο από την αστυνομική μου ταυτότητα.
-Κυρία Ζιώγα σας ευχαριστώ πολύ για την επικοινωνία μας.
Και εγώ σε ευχαριστώ.
Συνέντευξη στον Χρήστο Ηλιόπουλο
Φωτογραφία: Από τον Maik Rafail για τη παράσταση της Καρφίτσας
